6 Νοέμβρη, σε μία Θεσσαλονίκη στα πρόθυρα κυκλοφοριακού πανικού αγαπημένοι άνθρωποι συνέθεσαν μία παρέα και μιλήσαμε για ποίηση με αφορμή την ποιητική συλλογή «Πόνος στην πλάτη», εκδόσεις ανωτελεια με τον Παναγιώτη Μπότση να στηρίζει με την παρουσία του.
Σμίξαμε στο Γιουκάλι φορώντας την αλήθεια μας. Την αύρα της έδωσε στα ποιήματα η Ιφιγένεια Αμανατιάδου με απαγγελίες. Η Άννα Αδαμοπούλου ερμήνευσε σε δική της σύνθεση μελοποιημένα ποιήματα από την ποιητική συλλογή με την υπόσχεση να ακολουθήσουν κι άλλες μελοποιημένες συνεργασίες.
Ο Τριαντάφυλλος Δαράβαλης προσέγγισε το βιβλίο εξερευνώντας προεκτάσεις των κειμένων: «Σταματάω πριν το πρώτο ποίημα, στις πρώτες σελίδες, εκεί που η ποιήτρια αφιερώνει τη συλλογή της: Διαβάζω, αφιερωμένο «Σε εκείνους που κατάφεραν να ξεπεράσουν τα εμπόδια»… Θαυμασμός για τους ήρωες-εμποδιστές, αλλά και υπαινιγμός ότι και η ίδια κατάφερε να τα υπερπηδήσει, να πολεμήσει τον πόνο στην πλάτη της. Η υπερπήδηση όμως προϋποθέτει τη γενναία απόφαση. Την απόφαση να πολεμήσει και να αφήσει οριστικά πίσω όσα τη βασάνιζαν. Μια απόφαση σκληρή, αλλά αμετάκλητη: «Ας χαθώ, δεν έχω τίποτα να χάσω, παρά τον δρόμο της επιστροφής. Μα δε σκοπεύω να επιστρέψω». Δήλωση ευθεία, σταράτη. Απόφαση ηρωική και αμετάκλητη. Κι είναι μόλις το πρώτο τετράστιχο.
Ένα ακόμη σημείο που παρατήρησα έντονα στην ποιητική συλλογή "Πόνος στην Πλάτη" είναι όχι ακριβώς το πώς κοιτάζει η δημιουργός τα πράγματα, αλλά το από πού τα κοιτάζει. Και εξηγούμαι: Η μέση αντίληψη για τον ποιητή και την ποιήτρια είναι ότι κάθεται σε ένα πραγματικό ή μεταφορικό μπαλκόνι, με ένα ποτήρι κρασί στο τραπεζάκι (αν το μπαλκόνι είναι στη Θεσσαλονίκη, οι Αθηναίοι θα έλεγαν με έναν φραπέ), και από αυτό το μπαλκόνι καταγράφει σε ποιητική φόρμα τις ζωές που εκτυλίσσονται μπροστά της. Σε αντίθεση λοιπόν με αυτήν την κυρίαρχη αντίληψη, για να μην πω και τάση, τα ποιήματα της Κάκιας Παυλίδου δείχνουν να έχουν συνταχθεί εν κινήσει. Δεν έχουμε εδώ μια ποιήτρια που σχολιάζει αφ' υψηλού, μια στατική δηλαδή δημιουργό που παρατηρεί και σχολιάζει την κίνηση των άλλων. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια ταξιδιώτρια που θεωρεί -κι αυτό είναι παραπάνω από εμφανές- ότι εάν μείνει έστω και για λίγο ακίνητη, το βλέμμα της θα σαπίσει, η ματιά της θα αμβλυνθεί. Πριν ο αναγνώστης ανακαλύψει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τις πραγματικές εικόνες της Κάκιας πάνω στη μηχανή της να τριγυρνά και να μαθαίνει, είμαι βέβαιος ότι την έχει ήδη φανταστεί ως δημιουργό να το κάνει. Μια γυναίκα πάνω στη σέλα της μοτοσικλέτας, να φωνάζει στους γύρω της: "Έι, μη στέκεστε στατικοί! Κινηθείτε! Γνωρίστε τον κόσμο γύρω σας. Και γνωρίστε και τον εαυτό σας! Τον πόνο στην πλάτη σας μη ζητάτε να τον απαλύνει κανένας. Χαράξ’τε μονάχοι το δρόμο, πάρτε τη ζωή στα χέρια σας".»
Ακολούθησε ο Κώστας Δρουγαλάς που μεταξύ άλλων επεσήμανε το διάχυτο θηλυκό στοιχείο στα κείμενα: «Ο τίτλος της συλλογής «Πόνος στην πλάτη» είναι μεταφορικός. Σχετίζεται με τα ανείπωτα και τις καθημερινές συμβάσεις που μας βαραίνουν μέρα τη μέρα, χρόνο τον χρόνο. Μέσα από τον τίτλο τονίζονται τα εμπόδια που συναντά στο διάβα της μια γυναίκα και που πρέπει να υπερκεραστούν: «ήδη μου έχεις φορτώσει το προπατορικό μου αμάρτημα». Ή σε άλλο σημείο: «Έψαχνε έναν Αδάμ να του δώσει πίσω το πλευρό του να διαγραφεί το αρχαίο χρέος».
Παρά τον δυσοίωνο τίτλο, η συλλογή είναι αισιόδοξη, για
πολλούς και διαφορετικούς λόγους: Αρχικά, για τα διασκορπισμένα διδάγματα
ψυχοθεραπευτικού τύπου: «Όχι, δεν λύθηκαν (τα προβλήματα), άλλαξε ο τρόπος που
στέκομαι απέναντί τους». Έπειτα, γιατί τα ποιήματα έχουν να κάνουν με την
εξερεύνηση. Το ποιητικό υποκείμενο μεταβαίνει από έναν κόσμο παλιό, σε έναν
άλλον, θαυμαστό και νέο, ή με τα ακριβή λόγια της ποιήτριας: «γεννώντας διαρκώς
νέες μορφές ζωής». Τέλος, είναι μια ποίηση εξομολογητική. Πολλές φορές
τρομακτική μες στην αλήθεια της, ωστόσο καταπραϋντική.
Το ποιητικό
υποκείμενο δεν θέλει να γίνει σαν τις άλαλες γυναίκες του κοινωνικού
περιβάλλοντος («εκείνες οι απόμακρες γυναίκες που υπάρχουν πολλά επίπεδα κάτω
απ’ το δέρμα τους»), αλλά ούτε και με τις γυναίκες του οικογενειακού
περιβάλλοντος: «ήταν καλή η γιαγιά, δεν έλεγε όχι ποτέ, υπηρετούσε τους πάντες».
Είναι ένα
ποιητικό υποκείμενο που έχει ανάγκη από ανεξαρτησία, που πασχίζει να μείνει
μακριά από «σκοτεινά κελιά» και «μαύρους τοίχους», που σε «εξαφανίζουν» και
«αφομοιώνουν το σχήμα σου». Η ποιήτρια είναι αρνησίκοσμη μιας πραγματικότητας
που έφτιαξαν άλλοι για την ίδια. Ένας μεγάλος εχθρός στα ποιήματα της Παυλίδου
είναι η συνήθεια και το βόλεμα, που
ταυτίζονται με τον μεταφορικό θάνατο «από εκατομμύρια ζεστούς ύπνους».
Στα μισά της
συλλογής ανιχνεύονται και ποιήματα κοινωνικο-πολιτικά. Τονίζεται ο ρόλος των
μνημείων μετά τον αφανισμό του ανθρώπου, καθώς και οι πεινασμένοι που θα
γυρέψουν το μερίδιό τους από τους χορτάτους τούτης της γης.
Ένα διαρκώς επανερχόμενο μοτίβο της συλλογής αποτελεί η νοσταλγία της παιδικής ηλικίας. Η παιδικότητα ως αναφορά ταυτίζεται με την αγνότητα και το αμόλυντο. Εικόνες, ήχοι και μυρωδιές επανέρχονται κάθε τόσο: παιδικά που παίζουν φλιπεράκι και μπίλιες, πιτσιρίκια που κάνουν σκοινάκι. Η αγία νοσταλγία στην οποία προστρέχει η ποιήτρια και της οποίας το εικόνισμα ασπάζεται μέσα στον ναό που έχει χτίσει.»
Η εκδήλωση έκλεισε με κύκλους σκέψεων που δένουν την ποίηση και τον τρόπο που βιώνουμε την καθημερινότητα, εκεί όπου η παρουσία της είναι απόλυτα χρηστική υπερβαίνοντας τα κείμενα.
Απαγγελίες Ιφιγένεια Αμανατιάδου
Μελοποιημένα ποιήματα Άννα Αδαμοπούλου
Μοιάζει με τιμωρία, μα πώς αλλιώς να ξεκινήσει παρά με απομόνωση; Μ’ εκείνη την επιλογή της αυτοεξορίας που σε αναγκάζει να αντιληφθείς τον εγκλεισμό σου μέσα σ’ αυτό το σώμα σου, που ταυτόχρονα σε ενώνει και σε χωρίζει απ’ το πλήθος;
Το πιο κρίσιμο, το πρώτο βήμα. Εκείνο της απομάκρυνσης. Ακολουθεί το δεύτερο και μετά ολόκληρη η μοναχική διαδρομή κι οι άνθρωποι γίνονται δέντρα και περνάς ανάμεσα, με το δάσος να θορυβεί δίχως να αρθρώνει κάτι συγκεκριμένο. Ακούς χιόνια, ακούς νέφος, ακούς βοή και μόνο αφού απομακρυνθείς αρκετά και αρχίσεις να εισέρχεσαι στο μεταβατικό κεφάλαιο της σιωπής, τότε αρχίζεις να διαβάζεις ήχους, να μελετάς τον εαυτό σου και όσο προχωράς μελετάς κομμάτια ανθρώπου κι έπειτα του κόσμου που άλλοτε βυθίζεται κι άλλοτε αναδύεται από τη στάχτη του.
Και αν σταθείς τυχερός (ή αρκετά παρατηρητικός, όπως ένα παιδί), μπορεί να φτάσεις στο κεφάλαιο που θα γράφεις για κείνα που ήθελες να διαβάσεις σαν παιδί και δεν σού τα εξιστόρησε ποτέ κανείς.
Πάντα η ίδια αγωνία. Να βρίσκεσαι μέσα στην άδεια αίθουσα αρκετή ώρα πριν, να γνωρίζεις πως δίπλα πραγματοποιείται μία πολύ μεγάλη εκδήλωση του Ωδείου της πόλης σου και να περιμένεις τους ανθρώπους με τους οποίους επιθυμείς να μοιραστείς τη χαρά της διαπίστωσης πως κατάφερες να αντιμετωπίσεις όλους τους πόνους που επιχείρησαν να σε διαπεράσουν.
Η ώρα πλησιάζει. Ένας, δύο, πέντε, δέκα, είκοσι κι άλλοι.. κι άλλοι. Και διαπιστώνεις πως είμαστε αρκετοί που έχουμε πολλά να πούμε και να ακούσουμε για τον «πόνο στην πλάτη». Και δεν ήταν τυχαίος ο χώρος, όπως διαπίστωσε η Πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Θεανώ Ζουρνατζίδου: Σε έναν χώρο γεμάτο πόνο παρουσιάζεται η ποιητική συλλογή «Πόνος στην πλάτη».
Η ποίηση εμπεριέχει την επανάσταση που εκφράζει η φράση που αντηχεί στο Εργατικό Κέντρο "Τίποτε δε χαρίζεται. Όλα κατακτιούνται."
Ξεκινήσαμε δίχως καν να αγγίξουμε το ακαδημαϊκό τέταρτο της αναμονής. Η Ιφιγένεια Αμανατιάδου ανέλαβε να δώσει ένα στίγμα της γραφής με τις πρώτες απαγγελίες. Ακολούθησε σύντομος χαιρετισμός από τον Παναγιώτη Μπότση, εκπρόσωπο των εκδόσεων «Άνω Τελεία».
Η δημοσιογράφος Άννα Μαρία Σαββίδου πήρε το λόγο και μοιράστηκε τον απόηχο που άφησε το βιβλίο μέσα της:
«Όταν ήμουν μικρή πίστευα πως τα παραμύθια δεν μπορεί να έχουν όλα ευτυχισμένο τέλος. Κάποιος προφανώς έστηνε το παιχνίδι για να πείσει ο λύκος ήταν ο κακός της ιστορίας, αλλά τελικά και η κοκκινοσκουφίτσα είχε μυστικά. Τα ποιήματα της Κάκιας δεν σε παραμυθιάζουν. Σου χαρίζουν ξεκάθαρα έναν συνδυασμό ωμότητας και τρυφερότητας. Κυνισμού και ανθρωπιάς. Είναι αυτό που θέλεις από τον ποιητή. Να κάθεται μπροστά σου και να διδάσκει τη χρήση των εργαλείων και των λέξεων, γιατί από παραμύθια έχουμε χορτάσει.
Η αλήθεια είναι πως εκτιμώ βαθιά την κυρία Παυλίδου. Όταν δημιουργούσα άποψη για κάποιον δεν ένοιαζε ποτέ τι κάνουν οι πολλοί. Η Κάκια είναι μία γυναίκα όπως όλες μας. Με τις ήττες της, τις συντριβές της, την ευαλωτότητά της. Δεν είναι όλα φωτεινά στις ζωές μας. Και η ίδια κατάφερε να κάνει τη σκέψη της ποίηση. Ξεκάθαρη ποίηση. Που την κατανοείς και ταυτίζεσαι με αυτήν. Είναι αληθινή και ορατή. Και κάθε στίχος που μιλάει για αγάπη, για κατανόηση, για εμπόδια που ξεπερνιούνται, για μοναδικότητες, για εσωτερικούς πολέμους, για δολοφονημένες μοναξιές, σου δεν είναι την ευκαιρία να πάρεις τα δικά σου ρίσκα.»
Η Αναστασία Μπάλλα ανέλαβε να προσφέρει μία ακόμη γεύση ποιημάτων μέσα από απαγγελίες. Στη συνέχεια, μιας και ο πόνος στην πλάτη ποτέ δεν είναι μόνο σωματικός, η ψυχολόγος Τερψιχόρη Σαββαΐδου προσέγγισε με τη δική της ματιά την ποιητική συλλογή:
«Η δημιουργικότητα συχνά συνδέεται με την ψυχική αναταραχή. Ο δημιουργός βρίσκει καταφύγιο στην τέχνη και γι’ αυτό είναι σπουδαίος ο ρόλος του. Είναι σπουδαίο να έρχεσαι αντιμέτωπος με τα δύσκολα κομμάτια σου, με τα σκοτάδια σου και να τα μετουσιώνεις σε φως και δημιουργία και με τον τρόπο αυτό να ρίχνεις φως και στα σκοτάδια του αναγνώστη σου, του κοινωνού του έργου και της τέχνης σου. Πόσο πολύ χρειαζόμαστε την τέχνη στις δύσκολες εποχές που ζούμε;
Κάθε φορά που διαβάζω τα ποιήματα της Κάκιας, νιώθω ότι γι’ αυτήν η γραφή είναι τόσο ζωτικής σημασίας όσο η αναπνοή. Γράφει τόσο φυσικά κι αβίαστα όπως αναπνέει μετουσιώνοντας το βίωμα σε λέξεις, που η συγγραφή γι’ αυτήν είναι μάλλον θεραπευτική. Τα ποιήματά της έχουν πάθος και δύναμη, θηλυκές ποιότητες κι ανθρώπινες ανησυχίες. Πιστεύω ότι η ποίηση είναι το καταφύγιο της... Ο ασφαλής τόπος που καταφεύγει όταν κάτι αγγίζει την ευαίσθητη ψυχή της.
Η ποίηση, άλλωστε, μπορεί να γίνει και καταφύγιο για όλους μας. Η ποίηση δεν έχει ορισμό, υπάρχει για να την ορίζουμε εμείς, ανάλογα με τον τρόπο που μας αγγίζει. Κι εγώ όταν άκουσα τον τίτλο το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν... πρέπει να νιώσεις τον πόνο στην πλάτη μέχρι να μεγαλώσουν τα φτερά σου και να πετάξεις..»
Η Μαρία Ξανθοπούλου Κανελλιάδου, Πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Βιβλίου Ν. Πέλλας ολοκλήρωσε τις απαγγελίες και η Άννα Αδαμοπούλου προέκτεινε τα ποιήματα μέσα από το πεντάγραμμο ερμηνεύοντας δύο μελοποιημένα σε σύνθεση δική της.
Η παρουσίαση κάθε βιβλίου κλείνει με την αλήθεια του/ της συγγραφέα:
«Αναζητώντας χώρους για την παρουσίαση του βιβλίου απευθύνθηκα και σε άλλους φορείς. Τελικά δεν είναι τυχαίο που βρισκόμαστε στο Εργατικό Κέντρο. Είναι πολύ σκληρή δουλειά η ανασκαφή εντός.
Αν κατά διαστήματα έχετε έναν πόνο στην πλάτη, σήμερα βρίσκεστε στο κατάλληλο μέρος. Ο πόνος ποτέ δεν έχει μόνο σωματικά αίτια. Η ποίηση έρχεται να αναδείξει, αν όχι να γιατρέψει, τις εσωτερικές αιτίες. Η γραφή είναι ομόκεντροι κύκλοι. Πρώτα ακούς τις φωνές των δικών σου φόβων, δαιμόνων, αγωνιών και καθώς προεκτείνεσαι συμπεριλαμβάνεις σύνολα ανθρώπων. Πολλαπλασιάζεις τους αισθητήρες του δικαίου, τους ενεργοποιητές του προσωπικού σου αγώνα και διεκδικώντας μετατοπίζεσαι προς το συλλογικό.
Όμως, ακόμη και μέσα στις συλλογικότητες έχουμε χρέος να μη δημιουργήσουμε εξάρτηση από τη συλλογικότητα. Να διατηρήσουμε αποστάσεις που μας επιτρέπουν παρατήρηση και επεξεργασία. Να διατηρήσουμε την κριτική μας ικανότητα και με κριτήριο ανθρώπινες αξίες να υψώσουμε το δάχτυλο στη συλλογικότητα με την οποία συμπορευτήκαμε, όταν αυτή οδεύει προς μία κατεύθυνση που πλέον δεν μας εκφράσει.
Η ποίηση βοηθά να χτίσουμε αυτές τις αξίες και τα πιστεύω που θα μάς κρατήσουν ακέραιους προς την κατεύθυνση του δικαίου και του ανθρώπινου. Η πρόκληση της ποίησης είναι να καταφέρουμε να τοποθετηθούμε σε ένα σημείο ζωής που το στίγμα μας να εκφράζει κι άλλους ανθρώπους. Ανθρώπους! Γυναίκες..? Όσο συμπεριληπτική κι αν θεωρούμε τη λέξη άνθρωπος, θα χρησιμοποιήσω μια αναφορά της αγαπημένης μου Αναστασίας Μπάλλα σε μια καθηγήτριά της στο Πανεπιστήμιο που ανέφερε: Θα ακούσουμε τη φράση "Ένας άνθρωπος έπαθε εργατικό ατύχημα", "Ένας άνθρωπος κέρδισε το λαχείο", όμως ποτέ δε θα ακούσουμε τη φράση "Ένας άνθρωπος έχασε πολύ αίμα στη γέννα".
Οπότε η λέξη άνθρωπος δεν είναι τόσο συμπεριληπτική. Αυτός ο καημός πέρασε στην ποίηση με το ποίημα σταθμό της Ζωής Καρέλλη «Η άνθρωπος». Γράφοντας και διεκδικώντας χώρο, αυτονομία, ανεξαρτησία, δικαίωμα στην επιλογή να ορίσεις τη ζωή σου έξω από τα στερεότυπα, γίνεσαι δύο φορές, πολλές φορές Γυναίκα. Όταν γράφεις, ο εαυτός σου δεν σού ανήκει αποκλειστικά. Το βίωμά σου μέσα από την έκθεση συλλογικοποιείται. Προεκτείνεσαι και απλώνεσαι σε όλα τα υποσύνολα στα οποία ανήκεις μέσα από τους ρόλους που κατέχεις, μέσα από την κοινωνικοοικονομική σου τάξη, μέσα από την ιδιοσυγκρασία σου που σε κατατάσσει στις ρομαντικές μιας εποχής, που καλπάζει προς την μηχανοποίηση.
Ακόμη κι αν η τεχνητή νοημοσύνη γράφει ποιήματα, η Ποίηση πάντα θα ανήκει στον άνθρωπο, θα ανήκει στην ψυχή και στο πνεύμα και όχι στον στεγνό λογικό συνειρμό ή στον εύστοχο συνδυασμό λέξεων. Δεν είναι puzzle από λέξεις.
Είναι κομμάτια καημού κι απόγνωσης, αισθήματος αδικίας και ευφορίας, είναι στιγμιότυπα εσωτερικής ανασκαφής που ενώνονται μεταξύ τους στο στίχο με εκείνο το λεπτοδιάφανο υλικό που κρατά ενωμένη την Ψυχή με το σώμα και μας διατηρεί ζωντανούς.»
Η αίθουσα του Εργατικού Κέντρου Γιαννιτσών άδειασε περίπου στις 9 παρά, όμως πλέον περιείχε μία συμπυκνωμένη σιωπή γεμάτη λυγμούς, ανάγκες, επιθυμίες και αλήθειες.
Ένα ακόμη μωρό γεννήθηκε.
Ποίηση;
..σαν μυστική συνομωσία, που χρειάζεται να έρχεσαι πάντα άψογα προετοιμασμένος, μα πάνω απ' όλα να έρχεσαι έτοιμος να τινάξεις όλα τα σχέδιά σου στον αέρα.
--------------
"Πόνος στην πλάτη", κυκλοφόρησε - Εκδόσεις άνω τελεία
[...]
Οι ακτινογραφίες φυσιολογικές.
Οι ποιητικές τομογραφίες γεμάτες ενδείξεις
μα δεν έχει ειδικευτεί γιατρός να τις διαβάσει
κι έτσι ο πόνος εμμένει..
..με τον καιρό έγινε σύντροφος, δύστροπο κατοικίδιο [...]
Υπάρχει μία αίρεση που λατρεύει τα σώματα και τα πνεύματα ιδρωμένα και ζεστά.
Είμαστε εμείς οι άθεοι πανθεϊστές που δεν πιστεύουμε σε τίποτα και λατρεύουμε τα πάντα.
#ταχυπαλμία
